Związek Podhalan

Oddział Zakopane

1904

Partnerzy

Współpraca

Partnerzy medialni

Początki Związku Podhalan

Historia Związku Podhalan – jednej z największych i najstarszych organizacji w Polsce jest piękna i bogata. Początki zrzeszania się górali związane są z nurtem XIX wiecznego ruchu regionalnego, który zakładał z jednej strony propagowanie rozwoju ekonomicznego i oświatowego, z drugiej zaś, podtrzymywanie i kultywowanie tradycji regionu. Dzięki takim osobowościom jak Tytus Chałubiński, Władysław Matlakowski, Feliks Gwiżdż, Jakub Zachemski, Bronisław Dembowski, Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Andrzej Chowaniec, Andrzej Stopka Nazimek, Wojciech Brzega czy Władysław Orkan i wielu innych oczarowanych pięknem regionu podhalańskiego i jego rodzimej kultury, wśród górali zaczęła rodzić się świadomość swojej wartości oraz dążność do jej zachowania i rozwoju.

Powstanie związku wyrosło zarówno z działalności powstałego w 1873 roku Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Związku Górali powołanego w 1904 roku w Zakopanem, jak i działającej w Krakowie od 1906 roku, podległej mu Akademickiej Sesji Podhalan.

Pod Tatrami w Zakopanem w 1904 roku zacna grupa górali powołała do życia towarzystwo Związek Górali pod wezwaniem błogosławionego Andrzeja Boboli. Na swoim sztandarze wypisali słowa „W jedności siła” co było wielkim przesłaniem zarówno wtedy jak i teraz.

Z inicjatywy Związku Górali odbyły się trzy Zjazdy Podhalan, pierwszy w 1911 r. w Zakopanem, drugi w 1912 r. odbył się w Nowym Targu, III Zjazd w 1913 r. miał miejsce w Czarnym Dunajcu.

Towarzystwo prowadziło szeroką działalność społeczną, edukacyjną, patriotyczną. W okresie gdy nadciągało widmo wojny zwiększył się nabór do Drużyn Podhalańskich i Legionów.Prawie równocześnie z odrodzeniem się Rzeczpospolitej na IV Zjeździe w Nowym Targu 3-4 sierpnia 1919 r. powstał Związek Podhalan.

Za jego twórców uważa się uczestniczących w tym Zjeździe przedstawicieli różnych stanów: polityków, samorządowców, nauczycieli, artystów.

Byli to m.in.:

posłowie: Wojciech Roj, Józef Bednarczyk, Jan Bednarski,
przedstawiciele władz samorządowych: Jerzy Uznański, Stanisław Łęcki, Franciszek Dworski,
księża: Ferdynand Machay, Józef Buroń, Antoni Sikora
pisarze: Feliks Gwiżdż, Władysław Orkan, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, gen. Andrzej Galica.Pierwszym Prezesem Związku Podhalan został nauczyciel z Odrowąża Jakub Zachemski.

Atmosfera zjazdu była podniosła i patriotyczna, padały postulaty zjednoczenia wszystkich ziem góralskich w jedną całość administracyjną i gospodarczą - jako wielka ziemia podhalańska.

Statut Związku zakreślił m.in. następujące cele:

utrzymywanie towarzyskiej i duchowej łączności Podhalan,
wszechstronne popieranie się wzajemne;
praca nad podniesieniem ludu podhalańskiego pod względem etycznym, umysłowym i gospodarczym;
utrzymywanie i pielęgnowanie swoistej kultury Podhala, wyrażającej się w mowie, stroju, obyczajach, tańcu, śpiewie, budownictwie;
otoczenie opieką kształcącej się młodzieży podhalańskiej.

Statut powyższy stwarzał możliwości rozwoju organizacji tym bardziej, że pozwalał na zakładanie ognisk Związku podporządkowanych zarządowi głównemu również i poza Podhalem, dopuszczał wreszcie do Związku nie tylko rodowitych Podhalan, lecz również sympatyków idei.

W okresie międzywojennym z inicjatywy Związku Podhalan powstały:

Seminarium Nauczycielskie i Wysokogórska Szkoła Rolnicza w Nowym Targu,
Spółdzielnia Mleczarska w Szaflarach,
droga na Spiszu z Niedzicy do Gronia,
liczne Kasy Stefczyka,
wiele bibliotek i kilka domów ludowych.

Prowadzono akcje oświatowe, organizowano sympozja naukowe, prowadzono sprzedaż maszyn rolniczych.

Do II wojny światowej zjazdy odbywały się rokrocznie w różnych miejscowościach: m.in. Czarnym Dunajcu, Chochołowie, Kościelisku, Bukowinie Tatrzańskiej, Szaflarach, Żywcu, Rabce, Poroninie, Białym Dunajcu, Odrowążu. Miało to jednoczyć Podhalan w jedną rodzinę i propagować ruch regionalny. To właśnie na jednym ze zjazdów - w 1922 roku, w Czarnym Dunajcu Władysław Orkan ogłosił swoje „Wskazania dla synów Podhala”, które do dzisiaj stanowią myśli przewodnie dla działaczy Związku.

W 1928 roku na zjeździe odbywającym się w Kościelisku, po raz pierwszy jako delegat uczestniczył przedstawiciel świeżo powołanego Związku Podhalan w Ameryce.

W latach 1935-1939 Prezesem ZP był Feliks Gwiżdż, działacz społeczny, pisarz, poseł i senator II RP rodem z Odrowąża.

Przez lata okupacji hitlerowskiej Związek Podhalan działał w konspiracji. Po zakończeniu wojny w 1945 roku sytuacja nie uległa poprawie. Atmosfera polityczna powojennej Polski nie sprzyjała rozwojowi ruchów regionalnych.

W 1957 roku w Zakopanem zaczął działać Związek Górali Tatrzańskich, którego zjazd w Zakopanem uznawany jest jako XXIV Zjazd Podhalan. Prezesem został wówczas pisarz z Kościeliska Stanisław Nędza-Kubiniec. Oficjalnie jednak Związek został reaktywowany w roku 1959, odtąd zjazdy odbywały się już regularnie, co trzy lata.

Od 1973 roku oficjalną siedzibą Związku stał się Dom Podhalański im. Kazimierza Przerwy- Tetmajera i Władysława Orkana w Ludźmierzu i tutaj do dnia dzisiejszego spotykają się na obrady Podhalanie, wybierają zarząd główny i prezesów Związku.

Fot. „I Zjazd Podhalan, Zakopane 1911” – Archiwum ZP

W lutym 1904 roku powzięto zamiar założenia Towarzystwa „Związku Górali w Zakopanem pod wezwaniem Błog. Jęrzeja Boboli”. Inicjatorzy tej myśli zwołali na dzień 27 marca 1904 roku Walne Zgromadzenie, stąjac się tym samym Członkami – Założycielami.

Byli to :

Maciej Gasienica – Józkowy,
Wojciech Brzega,
Wojciech Krzeptowski,
Franciszek Chyc,
Jan Chyc- Magdzin,
Walenty Staszel,
Jan Bogdanowski ,
Józef Gąienica – Łuszczek,
Józef Szeliga,
Jędzrzej Bachleda – Tadziak,
Józef Krzeptowski,
Jan Stopka,
Jędrzej Bachleda – Curuś,
Stanisław Gąsienica – Sobczak(syn Stanisława),
Stanisław Sobczak- Johym,
Wojciech Roj- Szczepanów,
Jakub Kula,
Tomasz Gąsienica – Ladzi,
Wojciech Pach,
Józef Chyc,
Stanisław Roj,
Jan Ustupski – Kubeczek,
jan Chramiec -Głąbik,
Tomasz Gąsienica od Kościoła.

Przyjęty statut, o który oparto zamierzenia działalności określał cele statutowe.

Siedziba Towarzystwa znajdowała się w domu Józefa Sieczki.

Po zatwierdzeniu Statutu zwołano na dzień 12 czerwca 1904 roku Walne Zgromadzenie członków, które wybrało Prezesem Towarzystwa Macieja Gąsienice Józkowego. Wiceprezesem wybrano Jana Chyca – Magdzinego, sekretarzem Wojciecha Krzeptowskiego, a skarbnikiem Stanisława Roja.

Członkiem Towarzystwa mógł zostać każdy góral używający dobrej sławy. Natomiast nie mógł nim zostać ten, kto prowadzi życie niemoralne lub sprzedaje ojcowiznę.

Drugim Prezesem 13 grudnia 1908 roku został wybrany Andrzej Bachleda – Tadziak.

O postawie patriotycznej Związku , przejawianej od początku swojej działalności, świadczy wymowny fakt, że w 1910 roku dla uczczenia 500 rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem podjął on uchwałę o wzniesieniu pomnika Władysława Jagiełły w Zakopanem, dziś stojącego na Placu Zwycięstwa.

Model tego pomnika wykonał bezinteresownie Wojciech Brzega, a odsłonięcie odbyło się w 1911 roku.

Uroczystość ta połączona z jubileuszem 25-lecia twórczości Kazimierza Przerwy – Tetmajera złożyła się na Program I Zjazdu Podhalan, który z inicjatywy Związku Górali odbył się w dniach 19 i 20 sierpnia 1911 roku w Zakopanem w Sali „Sokoła” (dziś na tym miejscu znajduje się kino „Giewont”).

Drugi etap pracy Związku to czterdziestoletnia praca Prezesa Franciszka Pawlicy (od 1910 roku).

Franciszek Pawlica wyróżnia się niezwykłą sumiennością i ofiarnością.

Oddaje w swoim domu pomieszczenia dla Związku (dawna Popularna), walnie przyczynia się do ufundowania sztandaru ale przede wszystkim oddaje bezinteresownie parcelę w dawnym Rynku zakopiańskim.

Parcela ta w wyniku nowego planu regulacyjnego Zakopanego zostaje okrojona i nie nadaje się z czasem do budowy zamierzonego domu. Zostaje sprzedana, a z tych pieniędzy Związek kupuje od Banku Podhalańskiego działkę budowlaną przy ulicy Kościuszki 4.

W 1924 roku schorowany Franciszek Pawlica rezygnuje z prezesury.

Prezesami zostają Jan Pęksa i Wojciech Roj. Udaje im się wznieść fundamenty domu i dla zasług włożonych przez poprzednika nadać temu Domowi Ludowemu Związku Górali imię Franciszka Pawlicy – pierwszego Honorowego Założyciela Związku Górali

Źródło: zwiazek-podhalan.com

Created by eJanosik.pl